Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklesevinçli bir düzen bileğildir. Tüze, sosyete ortamında insanların elhak nite davrandıklarını bileğil, nite davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak kucakin vardır. Türe kıymeti dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene almak, maşerî ömürın gerçekleşmesini bulmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin hakkındasına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinkes akıllıca kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete ortamında insanların çizi ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte tüze, âdem evladı davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-doğa ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru kucakin evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Tüze, beşeriyet seviyesi kucakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşırı rey ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten mezheplerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini bulmak için konulmuş olan ve amme gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın kâffesidür. Henüz münteşir bir teşhismıyla tüze, adalete yönelmiş maşerî evetşlakin düzenidir. Tüze Lafız Mealı Tüze kelimesi Arabi “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “pay” kelimesinin çoğulu “ah’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakarak tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk fehvaında da kullanılır. Beceri Mealı Tüze dönemden döneme değişmiş olduğu kucakin hala doyurucu bir teşhism kuruluşlamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Belli başlı bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi ortamında çizgi olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri iş alan kısmına Özel Tüze, zevat ile ülke veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun temellıca alt dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik ülke aracılığıyla güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Tüze kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun şayan yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle misal nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze alanında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek kucakin kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları dikilmek kucakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve finans cezaları; temel hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; algı hukukunda algı ve kaçıntıçılık cezaları kadar derece derece tüze dallarında derece derece yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasal mezhepleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan tüze, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş maşerî bir evetşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanların pasış ve güvenlik ortamında bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun teamül amacını, maşerî gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile sosyete ortamında canlı insanların, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın kuruluşsından meydana gelen gereksinimlerinı hakkındalamaya çdüzenışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni ömürın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın doğal kuruluşsına ve bundan ileri gelen ihtiyaçlarına akla yatkın geçmek zorundadır. Tüze önemli ölçübile, soylu erki gerçeklere bile tutkundır; soylu erki ihtiyaçlara uymalı ve onları hakkındalamalıdır. 3. Türe Tüze bu fonksiyonu ile belli başlı bir tertip şeşna aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak reel kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız teşhismıyla türe, “bir muadele düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) geçmek üzere iki derece derece anlamda kullanılır. Türe haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet fehvaında ferdî bir özelliği deyimler. Isim her mevsim haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni vermek uğrunda kalıcı ve bileğsorunmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mefhumı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze alanında hukuki şayan olarak gır konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet kucakindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini kucakaziz kurallar mecmuü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve dökmek yerinde bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün tüze sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Tüze bir sosyete düzenini kucakerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; gerek mevcut düzeni himaye etmek, gerekse onu bileğsoruntirmeyi meşrulaştırmak kucakin her mevsim adalete temelvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta hakkındamıza müesses tüze düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim tüze fehvaında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut tüze düzenlerinin namına akla yatkın olup olmadığı açısından bir şayan ve değerlendirme ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve negatif hakkındalıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon balans ortamında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Alışılagelen olarak bütün tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî evetşlakin uyacak, hem bile bu maşerî ömürın pasış ortamında sürebilmesi kucakin bir düzen görünümünü sağlamaya çdüzenışacaktır.